قواعد قافیه

1- شناسه های فعل : شناسه های فعل عبارتند از : ( م – ی -  o  د  -  یم – ید – ند ) مثال :

     نخستین به نیزه برآویختند             همی خون ز جوشن فروریختند

 واژه های قافیه: ( برآویختند و فروریختند ) ، حروف الحاقی: ( ند ) است چون شناسه ی فعل است که آن را بر می داریم . هجای قافیه: ( ویخت – ریخت ) می باشد و حروف اصلی: ( یخت ) است .

 2 - ضمایر متصل  ( م – ت – ش – مان – تان – شان ) . مثال:

      بگفتا فراتر مجالم نماند                 بماندم که نیروی بالم نماند

 حرف( م ) در ( مجالم و بالم ) ضمیر متصل است وحرف الحاقی محسوب می شود . پس اگر واژه های ( بالم و مجالم ) را هجا بندی کنیم هجای قافیه ی آن ( جال – بال ) است پس حروف اصلی آن ( ال ) است .

 3-  مخفف زمان حال ( بودن ) : مانند ( مرده ام – برده ام )  که ( ام) درآن الحاقی است .

آتش قهر برافروخته اند           خانمان ضعفا سوخته اند                 

 واژه ی قافیه :(  برافروخته اند – سوخته اند)            حروف الحاقی : (   ِ   اند  )                 هجای قافیه :( روخت – سوخت  )   حروف اصلی :( وخت)

4- حرف صامت ( ی ) : مثال :

                                             نشاط جوانی ز پیران مجوی                 که آب روان باز ناید به جوی

  واژه های قافیه : ( مجوی – جوی )      حرف الحاقی: صامت ( ی ) در( مجوی و جوی)       هجای قافیه : ( جو) در هردو واژه ی قافیه  و حرف اصلی : مصوت بلند ( و  )

5- نشانه های جمع ( ان –ها – ات – ین ) . مثال :

  به بستان پای نه فصل بهاران          تماشا کن به گرد جویباران

 حرف الحاقی:  نشانه ی جمع ( ان ) در ( بهاران _ جویباران )     هجای قافیه : ( هار – بار )          حروف اصلی :  ( ا – ر )

 5- نون مصدری : مثال :

   شیخ گفتا شوخ پنهان کردن است                پیش چشم خلق ناآوردن است

 واژه های قافیه :(کردن  - ناآوردن )                         حروف اصلی : (   َ    ر  د )        حرف الحاقی :  (  ن  )      

استثنا :

1- مصوت بلند ( ی )  : جز حروف الحاقی است حتی اگر مصوت بلند ( ی ) جز اصل کلمه ی قافیه باشد . مثال :

 یکی مشکلی برد پیش علی                مگر مشکلش را کند مُنجلی

 واژه های ( علی – منجلی ) قافیه محسوب می شوند و مصوت بلند ( ی ) حرف الحاقی است و هجای قافیه آن به ترتیب

( عَل – جَل) می باشد که با آن روشی قبلاً ذکر شد حروف (    َ   ل ) حروف اصلی است .

2- های بیان حرکت یا ( های غیر ملفوظ ) : در آخر واژه ی قافیه قرار می گیرد چه جز حروف اصلی باشد یا نباشد .

 کسان شهد نوشند و مرغ و بره             مرا روی نان می نبیند تره

 که (های ) پایان واژه ها تلفظ نمی شود و به صورت یک کسره خود را نشان می دهد وحرف الحاقی محسوب می شود ( بَرِ- تَرِ ) و آنچه پس از برداشتن های بیان حرکت باقی می ماند ( بَر – تَر ) می باشد پس (   َ ر )  حروف اصلی است .

 * نکته : فرق بین های ملفوظ( صامت  ه )  و های بیان حرکت ( غیر ملفوظ ) : اگر واژه ای که ( ه ) در پایان آن قرار دارد ( ی ) نکره اضافه کردیم و نیاز به صامت میانجی نداشت ( ه ) صامت و ملفوظ است ولی اگر نیازمند صامت میانجی باشد ( های غیر ملفوظ ) است مثال :

خانه ای – لانه ای – نامه ای – جامه ای و.... در تمام این واژه ها ( های غیر ملفوظ ) است .

ماهی – چاهی -  کاهی - واهی – راهی و ... در تمام این واژه ها ( های ملفوظ و صامت) است .

 *( های )تمام صفت های مفعولی الحاقی است . مثل گفته ، شنیده ، رفته ، خورده و ....

3- در قافیه کردن واژگان بر اساس قاعده ی دوم ( مصوت + صامت ) و ( مصوت + صامت + صامت ) حتماً مصوت های هجای قافیه یکسان باشند .

.توجه : اما اگر قافیه ی ما حروف الحاقی بگیرد یکسان نبودن مصوت ها جز عیوب قافیه به حساب نمی آید و قافیه درست است

 سراسر همه دشت پر کُشته دید              زمین چون گل ارغوان گَشته بود

       در واژه های ( کُشته – گَشته )  (  های ) آن حرف الحاقی است و (کُشت – گُشت ) هجای قافیه است وبه ترتیب واج های هجای آن (   ُ   ش   ت  ) و (    َ    ش    ت ) حروف اصلی است اما با وصف این که مصوت های آن مختلف است به واسطه ی آوردن حرف الحاقی ( ه) بر سر آن ، قافیه صحیح است .

*  نکته: زمانی تغییر مصوت ها در واژه های قافیه ای حروف الحاقی دارند درست است که در هجای قافیه  مصوت هایی که باهم متفاوت هستند از یک دسته از مصوت ها باشند یعنی یا هردو در مصوت کوتاه باهم اختلاف داشته باشند یا در مصوت بلند . مثال :

   طوسی  - فردوسی          

    واژه ی قافیه : طوس           حرف الحاقی : ی         هجای قافیه  (  ط    و     س  )       حروف اصلی :   و     س

    واژه ی قافیه : فردوسی        حرف الحاقی : ی        هجای قافیه : ( د      َ        س)        حروف اصلی:    َ        و      س 

اگر به حروف اصلی دقت شود می بینیم از آخر هجای قافیه به ابتدای آن برویم در هجای قافیه ی ( طوس ) به مصوت بلند ( و ) بخورد می کنیم اما در واژه ی ( فردوس ) به مصوت کوتاه (   َ    ) بر می خوریم . پس این دو قافیه معیوب است .

  قواعد قافیه :

قافیه تابع دو قاعده است که عبارتند از :

1- قاعده ی اول : گاهی اوقات تننها حرف مشترک در هجای قافیه مصوت (  ا – و ) می توانند حرف اصلی قافیه باشند .مثال :

 گر به چشم دل جانا جلوه های ما بینی             در حریم اهل دل جلوه ی خدا بینی

  واژه های قافیه :  ( ما  -  خدا  )           واژه ی ردیف : ( بینی - بینی )         حرف اصلی : مصوت بلند( ا )    

      قاعده (1) قافیه  

 زلفت هزار دل به یکی تار مو ببست                  راه هزار چاره گر از چار سو ببست

 واژه ی ردیف : ببست- ببست            واژه های قافیه : ( مو – سو )             حرف اصلی: مصوت بلند ( و)   

      قاعده ی (1) قافیه

2-  قاعده ی 2 : زمانی است که در پایان واژه های قافیه ( هجای قافیه ) صامت قرار بگیرد . در این قاعده ترتیب حروف آن در هجای قافیه به دو صورت است :

* (  مصوت + صامت )    مثال : 

بشنو از نی چون حکایت می کند                   از جداییها شکایت می کند

 واژه های قافیه : (  حکایت  -  شکایت  )               هجای قافیه :  ( یَت )            ( ی ( صامت ) +  َ   مصوت  +  ت  صامت)

پس نتیجه می گیریم (   َ   ت  ) حروف اصلی هستند واز(مصوت+ صامت ) تشکیل شده است .

 * ( مصوت  +  صامت =  صامت )      مثال :

 زبان بریده به کنجی نشسته صُمٌ بُکم             به از کسی که نباشد زبانش اندر حکم

 واژه های قافیه : ( بکم  -   حکم  )  هجای قافیه : ( بکم – حکم  )               ب ( صامت ) +  ُ  ( مصوت ) + ک  ( صامت )   + م     ( صامت )   و در کلمه ی دوم                    ح ( صامت ) +     ُ   ( مصوت ) + ک ( صامت ) +  م ( صامت ) پس نتیجه می گیریم (    ُ   ک   م ) حروف اصلی هستند واز ( مصوت + صامت + صامت ) تشکیل شده است.

پايان قسمت اول   سينا صارمي

 **********************************-*******************

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: